Nu ons land het kritische punt in de pandemie voorbij is, lijkt de maatschappij uit te kunnen zien naar structurele en duurzame versoepelingen van het coronabeleid. De samenleving kan zogezegd “van het slot af”. We analyseren een aantal voorzienbare ontwikkelingen voor evenementen en andere drukke plaatsen en bespreken hoe de ‘gereedschapskist’ voor druktebeheersing helpt om de terugkeer van drukte in goede banen te leiden.
Drukke plaatsen
Twee jaar lang is onze hele maatschappij zich zeer bewust geworden van wat eigenlijk “drukke plaatsen” zijn. Het nieuws stond ineens bol van berichten over drukke winkelgebieden, populaire stadsparken, drukbezochte recreatiegebieden, stranden en uiteraard ook evenementen. Juist deze plekken waren risicovol in het kader van besmetting en kregen te maken met de strengste regels, zoals verplichte looproutes, placering, maximale bezoekersaantallen, de gezondheidscheck en het coronatoegangsbewijs. Evenementen waren in veel gevallen zelfs helemaal niet toegestaan. Deze drukke plekken kunnen nu weer open. Maar wat komt er nu op deze drukke plaatsen af en wat betekent het voor evenementen, binnensteden en vrijetijdshotspots?
Evenementen
Wij voorzagen in de eerste fase van de coronapandemie dat evenementen het erg zwaar zouden krijgen en slechts in kleine stapjes zouden heropenen. Drukte en hoge dichtheden werden gezien als groot risico en helaas bleek in 2021 bij de eerste herstart van festivals dat besmettingen op de loer lagen. Nog altijd gelden er strenge beperkingen voor evenementen. Het goede nieuws is dat heel veel wel weer mag en nu zelfs zonder al die beperkende regels die de afgelopen maanden voor evenementen golden. Het ligt het voor de hand dat de organisatoren die hun brood verdienen aan evenementen zo snel mogelijk weer omzet willen maken. Zij hebben een hoop in te halen en hebben mogelijk een groep klanten aan wie een uitgesteld evenementen beloofd is. De drang om snel evenementen te realiseren kan 1) een piek op gaan leveren in samenloop van evenementen in een regio en 2) mogelijk stuklopen op een gebrek aan personeel, materialen of politie-inzet. In ieder geval zal goed bekeken moeten worden wat wel op een veilige en verantwoorde manier kan.
Daarnaast zullen organisatoren van maatschappelijk georiënteerde evenementen zoals kermissen, jaarmarkten en volksfeesten ook weer door willen – en de gemeenten die deze evenementen vaak steunen zullen ditzelfde belang hebben. De kleintjes zullen dit nog redelijk op routine kunnen doen. Voor de grote zijn de uitdagingen anders geworden. Deze krijgen, net als de commerciële evenementen, te maken met personeelstekorten bij beveiligers en beperkingen bij de politie. En met meer onzekerheden over het tijdig rond krijgen van de programmering, draaiboeken en veiligheidsplannen.
De leefbaarheid en de gevolgen voor het milieu dan wel duurzaamheid hebben steeds meer aandacht gekregen en zullen beoordelingsgronden worden waar door gemeenten steeds meer naar gekeken zal gaan worden. Zo zal in aanloop naar een algeheel verbod op single use plastics al in menig gemeente worden besproken over een statiegeldsysteem. Evenementen krijgen dus waarschijnlijk ook te maken met extra voorschriften en mogelijke beperkingen.
Binnensteden 
In de binnensteden waren twee jaar lang de gevolgen van de 1,5 metersamenleving goed zichtbaar, onder meer door de lijnen op straat die loopstromen scheidden, pijlen, coronacoaches en borden die ons op de maatregelen wezen. In principe zijn deze maatregelen nu niet meer nodig; bezoekers kunnen weer meer vrij gaan en staan waar zij willen. Toch kan het zijn dat het gemeentebestuur of het ondernemerscollectief van de binnenstad bepaalde maatregelen in stand wil houden. Denk aan de coronacoach: ook zonder corona kan een team van stewards het winkelend publiek en toerisme in een drukbezochte binnenstad in goede banen leiden (Amsterdam kende deze functie al voor corona). Ook spreiding van drukte door het stimuleren van bepaalde looproutes kan in sommige situaties in stand blijven. Evenals een aangepaste opzet van bijvoorbeeld een markt, waardoor meer ruimte blijft voor de doorstroming van publiek. De in de haast ingestelde werkgroep druktemanagement van de stad is wellicht ook een blijvertje!
De coronatijd kan blijvende veranderingen opleveren in binnensteden. Al in 2020 constateerden we dat verschillende steden de rust en ruimte door afwezigheid van druk (auto)verkeer als een prettig neveneffect van corona zagen. Veel steden willen vergroenen en dit lijkt een heel goed moment om daarop door te pakken. Het Hofbogenpark in Rotterdam is hier een mooi voorbeeld van.
Een tweede duurzame ontwikkeling die we voorzien is dat steden meer grip willen krijgen op de daadwerkelijke drukte in het centrum. Dit kan al met behulp van verschillende betrouwbare digitale telsystemen, gekoppeld aan een slim dashboard in de centrale ruimte van Verkeersregie of Handhaving. Handig voor een drukke zaterdag en als er evenementen of demonstraties zijn, is het erg prettig om grip te hebben op de drukte.
Vrijetijdshotspots
Onder de noemer “vrijetijdshotspots” valt een grote diversiteit aan locaties en sommige hadden voor corona al meer te maken met drukte dan andere. Denk aan Amsterdam, de Zaanse Schans, Giethoorn en Kinderdijk. Veel natuurgebieden hebben juist in coronatijd grote uitdagingen ondervonden. Voorbeelden zijn het Limburgse Heuvelland, de Posbank bij Arnhem en de Utrechtse Heuvelrug.
Alle populaire vrijetijdshotspots hebben in ieder geval te maken met mobiliteitsmanagement: het bijsturen van in- en uitreizend publiek en het bereikbaar houden van het gebied voor bewoners en ondernemers. In gebieden als Zeeland en de Hollandse kust is nadrukkelijker aandacht gekomen voor de spreiding van bezoekers. Dit houdt in dat deze hotspots moeten samenwerken en een vorm van communicatie moeten optuigen die bezoekers tijdig bereikt en attendeert op de keuzes. We stelden in de coronatijd ook vast dat een natuurgebied niet persé vol is als de parkeerplaats vol staat. Maar hoeveel bezoekers het gebied dan wel aankan is voor de meeste locaties nog altijd een ruwe schatting. Op de Veluwe wordt inmiddels actief ingezet op het monitoren van drukte, zodat tijdige bijsturing mogelijk wordt. Het blijft echter een uitdaging om echt effectief op het gedrag van de bezoeker van een vrijetijdshotspot te sturen. Zodra het internationaal toerisme op gang komt zal dit thema ongetwijfeld weer prominent op de agenda komen.
Gereedschapskist druktebeheersing
ESI heeft in het begin van de coronatijd met een “gereedschapskist” aan analysetools en maatregelen drukke plaatsen zoals binnensteden, markten en vrijetijdshotspots helpen managen. Deze technieken waren vaak al beproefd in de evenementensector. Twee jaar lang is hier nu ervaring mee opgedaan op allerlei drukke plaatsen en in veel gevallen bleek het erg nuttig om een aanpak te vormen die was afgeleid van de aanpak van evenementen. De gereedschapskist bestond onder meer uit analysetools van prof. Keith Still die we in onze opleiding Crowd Safety behandelen. De maatregelen waaraan we meewerkten hadden verschillende doelstellingen en deze doelstellingen kunnen ook de komende tijd weer prominent worden, als het weer druk wordt op straat. Wat zit er zoal in die gereedschapskist?
DIM-ICE analyse Welke invloed hebben de factoren Design, Informatie en Management op het veilig gebruik van de drukke plaats? Hoe speelt dit voor de instroom, circulatie en uitstroom? Aan welke knoppen kunnen we draaien om het veiliger te maken?
RAMP-analyse Welke routes gebruiken bezoekers van de drukke plaats? In welke gebieden of plaatsen verzamelen zij zich en wat is de capaciteit van deze plaatsen, rekening houdend met het voorzienbare gebruik? Welke bewegingen (movements) zijn te voorzien tijdens het bezoek van de drukke plaats? En met welk publieksprofiel hebben we te maken? Wat weten we van hun wensen, doelen en onderlinge verbondenheid?
Scenariobenadering Hoe druk kan het worden en wat moeten we dan doen om de veiligheid, de leefbaarheid en de beleving van bezoekers te waarborgen? Voor druktescenario’s in oplopende mate van ernst (groen-oranje-rood) wordt doordacht welke inzet dit vraagt en hoe kan worden voorgedacht op de te nemen besluiten. Vervolgens wordt voor ieder scenario bepaald welke mensen en middelen ervoor klaar moeten staan. Denk aan communicatiestrategie, inzet van hosts en beveiligers, instellen van eenrichtingverkeer of zelfs een tijdelijke afsluiting van een drukke zone.
Druktemonitoring Zien dat het misgaat is nog niet het oplossen van het probleem. Maar als er geen zicht is kan al helemaal niet tijdig worden bijgestuurd. Daarom zetten wij steeds meer in op (semi)permanente vormen van druktemonitoring op drukke plaatsen. Verschillende systemen hebben hun waarde al bewezen en kunnen bijna ‘plug & play’ worden ingevoerd wanneer de situatie erom vraagt. Onze bijdrage zit aan de voorkant in het bepalen wat je wilt weten en is vervolgens gericht op het met elkaar doordenken wat je doet als uit de druktemonitoring bepaalde signalen komen. Hoe interpreteer je die en wat doe je?
Crisisbeheersing Uiteraard moeten drukke plaatsen ook zijn voorbereid op crises. De risicoanalyse die ESI met de RISKOM-methode uitvoert helpt zicht te krijgen op de voorzienbare noodsituaties. Vervolgens kijken we wat dit betekent voor de beschikbare vluchttijd en het gedrag dat we voorzien wanneer de situatie zich zou voordoen. Hierop trainen we de crisisorganisatie door middel van doorleefsessies en table tops. We zorgen dat ook het uitvoerend personeel weet wat er kan gebeuren en wat dit voor hun rol betekent.
Voorbereid op terugkerende drukte
We kijken met elkaar reikhalzend uit naar terugkeer van evenementen en drukte in binnensteden en op vrijetijdshotspots. ESI heeft zich als organisatie breder kunnen ontwikkelen en is nu professioneel partner voor veiligheidsverantwoordelijken bij evenementen en allerlei andere drukke plaatsen. Samen met de gemeenten, politie, veiligheidsregio’s en verantwoordelijken van evenementen, binnensteden en toeristische hotspots zullen we de uitdagingen van de komende tijd aanpakken.