Tijdens de VNG-bijeenkomst over vrijetijdhotspots op 23 november 2021 is wederom gekeken naar de drukte op plaatsen waar mensen recreëren: kernwinkel-, kust- en natuurgebieden. Ecoloog Arend de Wilde van RHDHV gaf tijdens deze sessie een interessant benadering op de effecten van drukte op de natuur en hoe we dit zoveel mogelijk intact kunnen houden.
Nadat we in maart 2019 werden overvallen door corona en alle bijkomende maatregelen, hebben veel ambtenaren functies als crowd control manager of andere functies met betrekking tot corona in hun portefeuille gekregen. In de hoogtijdagen van corona was dit feitelijk een fulltime functie. Terwijl de besmettingscijfers deze zomer daalden en er de vaccinatiegraad toenam, zagen we dat de projectgroepen afschaalden en de functie van coördinator crowd control weer langzaam een nevenfunctie werd.
Het druktebeeld is momenteel weer als vanouds, maar de verschillende partijen geven wel aan dat het beheersbaar is. De situatie is te vergelijken met pre-corona: er is geen verandering in het gedrag. Er ontstaat wel een serieuze uitdaging in het managen van drukte in de openbare ruimte, nu de 1,5 metermaatregel van een advies naar een harde regel gaat. Naar verwachting wordt het werk in de projectgroepen weer een fulltime job.
Genoeg ruimte, beperkte toegangswegen en parkeerplaatsen
In Den Haag is corona de aanleiding voor crowd control geweest, maar wordt nu iedere dag ingezet. ‘Elke dag is een stranddag en een dag om naar Den Haag te komen.’
In Den Haag wordt drukte in drie pijlers gemeten. Veiligheid, drukte en mobiliteit. ‘Natuurlijk hebben deze pijlers veel met elkaar te maken, maar het blijven drie verschillende dingen.’ Deze onderverdeling zorgt dat andere afdelingen ook kunnen worden betrokken bij de aanpak. Een grote toestroom aan verkeer betekent niet per definitie niet dat het te druk is op een locatie, maar kan wel voor onveilige situaties zorgen.
De Provincie Utrecht herkent dit beeld. Zo is Lage Vuursche eerder dit najaar afgesloten wegens de grote toestroom aan bezoekers. ‘Bezoekers gaan standaard naar dezelfde parkeerplaats, terwijl iets verderop parkeerplaatsen beschikbaar zijn. Mobiliteit is dan het probleem, niet de drukte in de natuur.’
Afsluiten als (nood)oplossing
De provincie Utrecht probeert de hoofdwegen te ontlasten met omleidingen. In Ronde Venen zorgt grote drukte er bijvoorbeeld voor dat de hulpdiensten op hun routes worden belemmerd. Afsluiten levert een uitdaging op met mensen die bijvoorbeeld terug naar de trailerhelling van de boot of hun eigen woning moeten. Afsluiten is een noodoplossing en het liefst wordt veel eerder op de wegen ingegrepen. ‘Je wilt de verkeersstromen zoveel mogelijk intact laten, want het afsluiten ervan brengt veel meer uitdagingen met zich mee’. Den Haag herkent zich in het verhaal van Utrecht. In oplopende kleurencodering wordt de situatie bepaald. Alleen als een overschot aan auto’s dermate toegangswegen blokkeren voor hulpdiensten, zal afsluiten nodig zijn. Om dit te voorkomen zijn er altijd verkeersregelaars aanwezig op drukke dagen.
Feestdagen en Black Friday: goed in gesprek met ondernemers
We gaan een drukke periode tegemoet. Deze week staat Black Friday weer voor de deur. Een weekend lang grote kortingen in allerlei winkels. Afgelopen jaar heeft dit in Rotterdam tot sluiting van winkels gezorgd, omdat de drukte niet meer beheersbaar was. Ondernemers hebben er dit jaar veelal voor gekozen om de kortingen te spreiden over een week of meerdere weekends. Zij benutten de ervaring van afgelopen jaar. Den Haag heeft afgelopen weekend al koopdrukte gemonitord in de binnenstad. De slechte weersverwachting voor de komende dagen zal naar verwachting de drukte verder termperen. Den Haag denkt al voor over hoe zij in de kerstvakantie moeten opschalen als dit nodig blijkt te zijn, want met Sinterklaas en Kerst worden meer drukke winkeldagen verwacht. ‘Nu de 1,5 metermaatregel verplicht wordt in de samenleving hebben we een uitdaging.’ Deze uitdaging zit vooral in de naleving van de regels.
Niet alleen veiligheid is een onderwerp. Ook het ondernemerschap in de binnenstad is belangrijk. Deze twee thema’s botsen vaker wel dan niet in de coronapandemie. Aanwezige deelnemers geven aan van tevoren duidelijkheid uit te spreken naar alle ondernemers. ‘We willen dat ondernemers ook weten wat wij als gemeente kunnen bieden. We doen er alles aan om de winkels niet te hoeven sluiten of met deze Black Friday evenementen geen ‘nee’ te hoeven roepen.’ Een andere deelnemer vult aan: ‘we willen als één maatschappij eruit komen, we gaan de dialoog aan en zoeken een middenweg bij tegengestelde belangen.’
Effecten van drukte op de natuur
Royal Haskoning DHV-ecoloog Arend de Wilde deelt met de aanwezige deelnemers de effecten die drukte door mensen op de natuur heeft. ‘Er zijn veel vormen en soorten van natuur, wat het extra complex maakt.’ De toenemende drukte als gevolg van de hernieuwde belangstelling om in de natuur te recreëren leidt tot het verstoren van dieren en planten. Anders dan vaak gedacht worden dieren eerder verstoord door wandelaars (met honden) dan door auto’s. Geur en lawaai dat de mens en zijn viervoeter reiken soms tot wel een kilometer ver. Een gevolg hiervan is dat dieren deze geur vertalen naar de geur van roofdieren en deze gebieden zullen mijden. Leefgebieden van deze diersoorten worden op deze manier doorkruist en worden daardoor kleiner. In natuurgebieden met recreatie wordt de grond dan ook vaak ongeschikt voor verschillende diersoorten. Maar ook directe beschadiging zoals vertrappen en verslijten van natuur en het achterlaten van afval zijn een groot probleem. Twintig jaar ontwikkeling van de natuur kan door grote groepen bezoekers in één middag teniet worden gedaan.
De oplossingen voor natuurbehoud? Bezoekersmanagement! De tips die worden gedeeld:
- Weet welke natuur kwetsbaar is – en in welke periode
- Weet wat je bezoekers willen tijdens recreatie
- Stuur op bezoekersstromen (bijvoorbeeld toegangswegen en de inrichting van het gebied)
- Stuurop bezoekersgedrag (bijvoorbeeld door te communiceren over waarom het noodzakelijk is regels op te volgen en door goede alternatieven te bieden)
Beleidsmatig kan de keuze worden gemaakt voor een park of een natuurgebied. In een park is de natuur ondergeschikt en ligt de nadruk op recreatie. Bij een natuurgebied is dit andersom. Volgens Arend ligt er in Nederland te weinig nadruk op dit verschil en verwachten mensen in beide type gebieden dezelfde voorzieningen. Denk aan horecagelegenheden of verkooppunten, toiletten en prullenbakken. Door meer onderscheid in deze termen en duidelijk te zijn over de voorzieningen, kunnen volgens Arend al stappen worden gemaakt. Hij geeft daarbij aan dat uit een enquête, gehouden in een natuurgebied in Noord-Holland, bleek dat bezoekers pas in de vierde plaats voor het landschap of de natuur kwamen. Veruit de meerderheid kwam voor de gezelligheid of om een frisse neus te halen en kwam naar dit gebied omdat het dichtbij huis was. Uit een onderzoek in een natuurgebied in Noord-Brabant bleek dat 80% van de bezoekers slechts 500 meter diep de natuur in wandelde, om vervolgens in bij de horecagelegenheid een drankje te nuttigen. De Wilde geeft daarmee aan dat je bezoekers goed kunt ontvangen buiten het natuurgebied, mits je de door hen gezochte voorzieningen kunt bieden. Zo wordt het natuurgebied ontlast en krijgen de recreanten waarvoor ze kwamen. Provincie Utrecht herkent dit. De groengebieden in deze provincie zijn als een soort ‘achtertuin’ van de randstad. Om natuurgebieden te ontlasten zorgen ze voor meer alternatieven parken en recreatieplaatsen. Het blijft een uitdaging om bij zoveel mensen een goed alternatief aan te kunnen bieden, want veel mensen gaan uit gewoonte terug naar dezelfde gebieden (met dezelfde parkeerplaatsen, etc.).
De afgelopen periode hebben de deelnemers ervaren dat de belangstelling voor het recreëren in een natuurlijke omgeving, bos, heide, strand, onverminderd aanwezig is gebleven ondanks dat ook andere recreatievormen weer mogelijk waren. Daardoor is het op vele plaatsen nu drukker dan voor Corona. De ervaringen en inzichten die tijdens de lockdown-periode zijn opgedaan aangaande het reguleren van drukte zijn zeer nuttig gebleken om op drukke dagen snel te kunnen schakelen en zo hinder en overlast voor de omgeving zo veel mogelijk te beperken.