ESI interviewde prof. dr. Otto Adang over de naderende jaarwisseling. Welke factoren bepalen een veilig verloop en wat kunnen gemeenten doen om bij te dragen aan een veilige jaarwisseling?
Vuurwerkvrije zones, strengere regels op vuurwerkverkoop en zwaardere straffen voor degenen die hulpverleners hinderen. Wat betekent dit voor uw gemeente en de mensen die werken tijdens de jaarwisseling? Kennly Vink van het Event Safety Institute interviewde prof. dr. Otto Adang. Hij geeft speciaal voor gemeenten en hulpdiensten een paar gouden tips om de veiligheid aankomende jaarwisselingen te waarborgen.
Prof. dr. Otto Adang is tegenwoordig bijzonder hoogleraar Veiligheid en Collectief gedrag aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij is daarnaast lector Openbare Orde en Gevaarbeheersing bij de Politieacademie en heeft in die functie verschillende jaren onderzoek gedaan naar het verloop van de jaarwisselingen in Nederland. Hij noemt de jaarwisseling in een van zijn onderzoeken ‘het grootste risico-evenement van het jaar’. Toen hij deze benaming poneerde onderscheidde hij drie aspecten. In de eerste plaats kun je het vergelijken met een drukke uitgaansavond door heel Nederland. Hier komt het nodige drank- en drugsgebruik bij kijken. Daarnaast heb je een extra element: ‘vuurwerk’. Variërend van welk soort vuurwerk brengt elk soort zijn eigen problematiek met zich mee.
Het tweede aspect van een jaarwisseling als evenement is de massale omvang. Grote groepen mensen vieren tegelijkertijd feest. Van grootschalige evenementen tot aan kleinschalig georganiseerde buurtfeestjes. Dit biedt gelegenheid voor mensen die opzettelijk rottigheid willen plegen. Vuurwerk kan hier tevens een middel voor zijn, bijvoorbeeld om vernielingen te plegen of rekeningen te vereffenen.
Het laatste aspect heeft alles te maken met cultuur; bepaalde groepen en bijpassende tradities. Op sommige plekken, zoals in bepaalde dorpen in de ‘Bible Belt’ of een aantal volksbuurten van grote steden, is de jaarwisseling een eigen manier van feest vieren waar alles mag en kan. En dat komt met de nodige tradities, zoals de vreugdevuren in Den Haag die ooit zelfgeorganiseerd zijn begonnen.
Ontwikkelingen 2019
Dit jaar zijn er veel ontwikkelingen op het gebied van veiligheid rondom de jaarwisseling. Het kabinet besloot niet over te gaan tot een landelijk verbod van vuurwerk, maar laat het aan gemeenten over om de jaarwisseling al dan niet in te richten met vuurwerkvrije zones. Daarnaast zijn er strengere regels voor vuurwerkverkoop en -gebruik. Zo moeten vuurwerkverkopers gratis brillen en aansteek-lonten meegeven aan klanten. Tot slot heeft het kabinet besloten dat mensen die tijdens de jaarwisseling hulpdiensten hinderen zwaardere straffen krijgen opgelegd. Het gevolg van deze ontwikkelingen is volgens Adang dat er geen eenduidigheid meer is voor burgers, handhavers en politie. Dit leidt ertoe dat de bijdrage van bijvoorbeeld een vuurwerkvrije zone relatief klein is.
Om enige duidelijkheid te scheppen raadt Adang hulpdiensten aan een goede samenwerking te waarborgen. ‘’Zorg dat je op bepaalde plekken vanaf het begin aanwezig bent, zo heb je gereguleerd zicht op de situatie al voor dat er iets misgaat.’’ Hij benadrukt dat het maatwerk blijft, het is een lokale kwestie waarbij analyses en informatie voorafgaand aan de jaarwisseling heel belangrijk zijn.
Het advies dat Adang voor gemeentes heeft om een veilig nieuwjaar te waarborgen: begin op tijd. ‘’Begin voor het volgende jaar al op 2 januari, doe het vooral samen met alle partners, zorg dat je weet welke problematiek in jouw gemeente speelt, zorg dat je in contact bent met die groepen en afspraken maakt. Op deze manier kun je de jaarwisseling reguleren. Naarmate je beter kunt reguleren heb je meer middelen om het veilig te laten verlopen. Dat is wel afhankelijk van de bevolking en of zij daarin meegaan. Een feesttent met muziek past in de ene gemeente beter dan een vuurwerkshow.’’
Ontwikkelingen in de toekomst
De Onderzoeksraad adviseerde het kabinet in 2017 om vuurpijlen en knalvuurwerk voor consumenten totaal te verbieden. Minister Grapperhaus en staatssecretaris Van Veldhoven geven aan dat een totaal vuurwerkverbod geen recht doet aan mensen die op een gewone en rustige manier met vuurwerk omgaan. Vicepremier De Jonge geeft aan ruimte te willen laten voor tradities. Adang vindt dit geen bruikbaar argument. ‘’Tradities zijn ooit ontstaan en in loop der tijd veranderd, het is geen argument. De realiteit blijft wel dat je tradities niet per direct kunt afschaffen of radicaal veranderen. Het kost meer tijd, maar het is niet onmogelijk. Het is een kwestie van veiligheid, milieu en van wat we acceptabel vinden in de maatschappij. Niet in elk land is vuurwerk met de jaarwisseling normaal en ook in Spanje merk je dat er bijvoorbeeld steeds minder acceptatie is van stierenvechten.’’
Het is moeilijk in te schatten welke ontwikkelingen we tegen gaan komen tijdens de toekomstige jaarwisselingen. Een eventueel totaal vuurwerkverbod lijkt pas door de minister te worden overwogen wanneer het aantal vuurwerk gerelateerde incidenten stagneert of stijgt. Adang geeft aan dat incidenten afhankelijk zijn van verschillende factoren, die deels buiten de gemaakte maatregelen rondom de jaarwisseling zijn gemaakt. ‘’De sfeer in een groep kan zomaar omslaan, maar ook het weer kan een ineens veranderen.’’ Zo spelen er elk jaar verschillende trends in gedrag mee die invloed kunnen hebben op het aantal incidenten. Zicht hebben op oorzaken van vuurwerk gerelateerde incidenten is dus onmogelijk. Adang twijfelt daarom of het kijken naar oorzaken van vuurwerk gerelateerde incidenten aanleiding kan geven tot het herzien van een totaal verbod op vuurwerk.
De gouden tip
De gouden tip volgens Adang voor iedereen die werkzaam is tijdens de jaarwisseling en voor iedereen die verantwoordelijk is voor het verloop hiervan: benut de tijd die je nu nog hebt tot aan de jaarwisseling. ‘’De meeste winst zit in de voorbereiding. Zorg dat de voorbereiding op orde is met partners van andere diensten, met burgers en door afspraken te maken. Zo kun je op deze voorbereiding aanvullen en er op bouwen tijdens de uitvoering. Zorg dat iedereen zich aan de gemaakte afspraken houdt, wees alert en handhaaf.’’