Roy Johannink en Syan Schaap
Vorige week spraken wij elkaar over de aandacht voor terreurdreiging op evenementen. Het hele jaar al zorgt de dreiging van terreur in de voorbereiding op evenementen voor de nodige spanning. Is er nu wel of niet sprake van een verhoogde kans dat het evenement doelwit wordt van een mogelijke aanslag? En komt het informatie delen wel goed op gang als er een concrete dreiging is?
In tegenstelling tot alle landen om ons heen, heeft Nederland heeft nog niet te maken gehad met een terreuraanslag. De NCTV geeft aan dat het huidige dreigingsniveau 3 niet moet worden vertaald in extra veiligheidsmaatregelen voor alle evenementen in ons land. Gemeenten en organisatoren zullen op de hoogte worden gesteld als er een concrete dreiging is, aldus de NCTV. Hoewel er veel voor deze aanpak te zeggen is (geen onnodige spanningen creëren zal een belangrijk doel zijn), zorgt het ook voor vragen en onzekerheid. Organisatoren en ketenpartners binnen de overheid krijgen vaak niet alle “geheime” politie-informatie te horen. Dat wekt reacties op als “ze vertellen ons niets” en “al die vage signalen daar kan ik niets mee”. Maar het zorgt er ook voor dat veel evenementen nog niet concreet zijn voorbereid op een dreiging of een aanslag.
Het deed denken aan een interviewbundel die Roy in 2009 samen met Wouter Jong maakte in opdracht van het Parket-Generaal van het Openbaar Ministerie. Diverse Officieren van Justitie spreken over hun eigen crisiservaringen in de publicatie “Daar kan ik geen mededeling over doen”. De publicatie is gratis te downloaden. Hoofdofficier Bob Steensma vertelt over de dreiging tegen de Nijmeegse Vierdaagse in 2004 (ruim 12 jaar geleden dus). In het volgende citaat zit een prachtige tip voor iedereen die zich bezighoudt met de voorbereiding op evenementen.
Volgens Steensma hoeft het niet-delen van alle informatie niet per definitie een probleem op te leveren. ‘Buiten de driehoek kregen anderen slechts algemene informatie. Op basis van algemene informatie moesten ze tot planvorming en scenario-ontwikkelingen komen. We vroegen ze om een scenario te maken voor een ontploffing in een straat waar de Vierdaagse doorheen liep. Bedenk maar wat er dan (…) moet gebeuren.’
Het is een simpele tip, maar we zien dit vaak niet terug in de voorbereiding. Een voorbereiding bestaat vaak uit algemeenheden: “er komt aanslag, en dan doen wij…”. Hierna volgt dan doorgaans een lijstje van algemene taken zoals opvang, crisiscommunicatie, ontruiming en handhaving openbare orde. Steensma geeft in feite aan: wees zo concreet mogelijk! Bereid je eens voor op een heel concreet dreigingsscenario. Er gebeurt een incident in een bepaalde straat op een bepaald moment. Wat zijn de directe gevolgen en welke ontwikkelingen volgen daaruit? Wat betekent het voor alle betrokken partners? Welke acties moeten in gang worden gezet? Wie doet wat en hoe stemmen we met elkaar af? Hoe concreter hoe beter!
Steensma geeft in het interview ook aan dat de aannemelijke dreiging tegen de Nijmeegse Vierdaagse in 2004 betekende dat de hulpdiensten nog drie extra scenario’s moesten uitwerken. “Het eerste scenario dat tot maandag gold, bestond concreet uit het afblazen van de Vierdaagse. Het tweede scenario was het gedeeltelijk afgelasten van de Vierdaagse, dus een Vierdaagse zonder militairen. En het laatste scenario was een afgelasting van de feesten.’
Anno 2016 zien we met name bij een aantal grote organisatoren soortgelijke scenario’s in de voorbereiding en planvorming wel terugkomen. Maar veel vaker zien we het nog niet. Het zijn de scenario’s die zorgen voor een showstop of een last-minute wijziging van het programma. Hoe breng je op dat moment cruciale informatie snel over naar het publiek en alle betrokken medewerkers, zonder extra onrust te creëren?
Door heel concreet scenario’s uit te werken, komen volgens Steensma ook nadrukkelijk dilemma’s en problemen aan de oppervlakte. Zo zorgt scenario twee (gedeeltelijk afgelasten) voor een heel praktisch probleem. “Wat zou er gebeuren bij een mogelijke terugtrekking van militairen uit de Vierdaagse? Of als we de keus bij hen lieten liggen? Zouden de Amerikanen niet meedoen, omdat er sprake was van een mogelijke aanslag op Amerikaanse soldaten? Voor zover we het concreet hadden, was de dreiging gericht tegen Amerikanen. Maar er lopen meerdere zogeheten risicogroepen mee in de Vierdaagse, denk bijvoorbeeld aan Israëlische militairen. Wat doen deze militairen, of de Nederlandse militairen, bij deze berichtgeving? Als de Nederlandse militairen zich zouden terugtrekken, dan hadden we een bijkomend probleem.
De helft van de EHBO-posten werd namelijk bemand door militairen. Zo hing alles met alles samen.” De hoofdofficier noemt dit de keteneffecten van eventuele maatregelen. “Elke maatregel moet je goed doorspreken, want veel maatregelen leverden bijkomende problemen op. De Amerikanen hebben uiteindelijk, zoals te verwachten, gezegd dat ze niet zouden zwichten voor terreurdreiging.”
Anno 2016 zijn deze lessen uit 2004 naar onze mening nog altijd van waarde in de voorbereiding op terreur. Ook met een algemene verhoogde dreiging kunnen we ons concreet voorbereiden op voorzienbare ontwikkelingen. Niet alles hoeft in detail te worden uitgewerkt in plannen. Maar doorleef een dergelijk scenario eens met elkaar. Ontwikkel zo meer gevoel voor wat er op je af kan komen. Stel vast welke beslissingen en acties er in ieder geval aan de orde kunnen zijn. Daar kan je wél op anticiperen.
Heeft u vragen of opmerkingen naar aanleiding van deze blog? Neem dan contact met ons op via info@esi.email of bel ons op 085-401 81 22.