Recent zagen we in vrij korte tijd twee grote crowd-incidenten: in april bij een religieus feest in Meron, Israël, en in november op het Astroworld festival in Houston, Texas. Op dit moment zijn de onderzoeken naar beide crowd-rampen nog in volle gang. Aaron Howard maakte in de Jewish Herald Voice, een Joods nieuwsblad uit Houston, een vergelijking tussen de twee rampen. Wat maakte deze avond anders dan andere avonden?
Dat grote menigten ook grote veiligheidsrisico’s met zich mee kunnen brengen weten we uiteraard van eerdere rampen met menigten. De beelden van de Love Parade in Duisburg staan ons in West-Europa nog op het netvlies gegrift. Daarnaast kennen we onze Europese “klassiekers”, waaronder de stadionrampen van Hillsborough (1989) en Heizel (1985). Maar ook in andere delen van de wereld vonden nog recent grote rampen met crowds plaats. Denk onder meer aan de honderden doden tijdens de Hadj in Mekka in 2015 en 2017. Ook in India ging het bij verschillende religieuze festivals meermaals flink mis: in 2016 vielen meer dan 100 doden bij een vuurwerkramp op een religieus festival, in 2015 vielen 27 doden door gedrang en in 2013 waren er 36 doden te betreuren bij het instorten van een voetgangersbrug toen deze door een enorme massa werd betreden.
Oncontroleerbaar of voorzienbaar?
In de media wordt bij dergelijke rampen vaak gesproken over “paniek” en een “stampede”, wat zoiets betekent als een kudde op hol geslagen dieren. De woordkeuze lijkt de situatie als oncontroleerbaar neer te zetten en vaak te wijzen op de menigte als oorzaak en schuldige aan de ramp. Vanuit het vakgebied van Crowd Science weten we beter. In veel gevallen gaat het om voorzienbare situaties waarbij een (voorzienbaar) gebrek aan ruimte een grote rol speelt, bepaalde informatie de menigte beïnvloedt en vaak ook het crowd management faalt. Inzichten uit dergelijke rampen, maar ook uit kleinere incidenten en bijna-incidenten, leveren de lesstof op die wij in onze opleiding Crowd Safety aanleren aan professionals en waar ook studenten kennis mee maken in de minor Crowd Safety aan de Breda University. Crowds gedragen zich overal volgens bepaalde patronen en er zijn veel parallellen te trekken tussen allerlei situaties en omstandigheden. Dit roept de vraag op in hoeverre grote incidenten met crowds voorzienbaar zijn, als je de lessen uit het verleden kent.
Gevaarlijke dichtheid
Bij zowel Meron als Astroworld lijkt er een situatie te zijn ontstaan waarin de dichtheid in de crowd zodanig opliep dat aanwezigen de mogelijkheid verloren om te bewegen of zich uit de drukte te kunnen onttrekken. De dichtheid zorgt er ook voor dat je je voeten niet uit elkaar kunt plaatsen om je schrap te zetten en je armen zijn niet meer in staat om zich tegen anderen af te zetten. Door krachten die door een dichtgepakte menigte kunnen gaan, kunnen mensen al snel omvallen en op elkaar terechtkomen. Het gevolg is een hoge druk op de borstkas, waardoor de ademhaling in gevaar komt. Dit kan zowel door horizontale als verticale druk ontstaan.
“Het is niet juist om bepaalde typen evenementen op voorhand als gevaarlijk te bestempelen”, stelt Steve Adelman, vice-president van de Event Safety Alliance. Adelman heeft een advocatenkantoor en is regelmatig getuige-deskundige bij crowd-gerelateerde rechtszaken. “Ernstige incidenten hebben zich bij religieuze evenementen, muziekevenementen en sportevenementen voorgedaan.”
Voorlopige aanbevelingen ‘Meron’
Op 30 april 2021 kwamen bij een religieus festival bij de tombe van Shimon Bar Yochai in Meron 45 mensen om het leven. Het festival werd naar verluidt bijgewoond door 100.000 mensen, de meesten met een ultraorthodoxe achtergrond. Volgens getuigenverslagen ging het mis toen aanwezigen een binnenhof wilden verlaten via een helling die leidde naar een smalle doorgang. Toen een aantal mensen vooraan vielen op de gladde helling, ontstond een plotselinge blokkade, die door de toestromende menigte niet kon worden waargenomen. Het gevolg was dat velen werden vertrapt. In een voorlopig rapport van een speciale Israëlische commissie uit november zijn een aantal aanbevelingen opgenomen:
- stel altijd vast hoeveel mensen de locatie maximaal kan hebben, houd daarin rekening met de benodigde ruimte per persoon die gezien de aard van de activiteiten nodig is;
- houd controle op het aantal aanwezigen op een dergelijke locatie door met tickets met time slots te werken;
- voorkom dat de ruimte voor het publiek wordt beperkt door geplaatste tenten en illegale verkooppunten en zorg voor een centrale ceremonie op een geschikte plek;
- voorkom dat mensen eten mee naar binnen kunnen brengen, want dat kan eraan bijdragen dan mensen nog langer blijven en zorgt voor gevaar door afval op de grond.
Adelman is kritisch op het voorlopige rapport over Meron: “Ze leggen de focus op zaken die beperkte relevantie hebben en missen het punt (waar het echt om gaat, red.). De slachtoffers vielen tijdens de uitstroom. Het ging mis doordat een flinke groep de ruimte verliet via een smalle, oplopende, metalen doorgang (die glad was). Er waren geen leuningen en het was donker. Een dergelijke situatie is gevaarlijk ongeacht hoeveel mensen er uitstromen. Als iemand valt zien de mensen die erachter lopen niet wat er gebeurt.” Dit zie je volgens Adelman vaker bij religieuze festival misgaan, zoals bij de Hadj.
De verwachting is dat de definitieve conclusies en aanbevelingen naar aanleiding van de crowd-ramp bij Meron niet eerder dan april 2022 verschijnen.
Meerdere factoren
Voor de crowd-ramp op het Astroworld festival moeten we het op dit moment nog doen met getuigenverslagen en vele telefoonopnames. Het Astroworldfestival werd bijgewoond door naar schatting 50.000 bezoekers. Er vielen tien doden en tientallen gewonden in het gedrang tijdens het optreden van Travis Scott. Inmiddels hebben ongeveer 200 bezoekers en nabestaanden een rechtszaak aangespannen, tegen Live Nation als organisator van het festival, en tegen artiest Travis Scott. Steve Adelman is bij diverse van deze zaken betrokken als expert. Hij is voorzichtig in zijn uitspraken over de oorzaak van de vele slachtoffers. Hij wijst erop dat vaak meerdere factoren bij elkaar komen bij een ramp als deze. “De relevante vraag is: wat maakte op Astroworld deze avond anders dan andere? Net als bij Meron de vraag is waarom de editie van dit jaar zo anders verliep dan andere jaren. Op dit moment hebben we nog niet alle antwoorden.” Wordt vervolgd dus.