Syan Schaap, Event Safety Institute
Hoewel de meeste evenementen vlekkeloos verlopen, vinden er van tijd tot tijd calamiteiten en crises plaats. Wat mij opvalt is dat rondom deze crises vaak gelijksoortige vraagstukken spelen, maar dat er nog niet optimaal van wordt geleerd om de crisisbeheersing in toekomstige situaties te kunnen versterken. Het wordt tijd om daar wat aan te gaan doen.
Wie het nieuws volgt over calamiteiten en crises op evenementen, weet dat het nogal eens raak is. Van de buitencategorie waren natuurlijk de aanslagen van afgelopen november op het Stade de France en het Bataclan theater in Parijs. Beeldbepalende crises zijn verder onder meer de blikseminslagen op Rock am Ring dit jaar, het noodweer op Tomorrowworld in de VS (2015), de storm over Pukkelpop (2011) en de crowd crush bij de Love Parade (2010). Ook het ongeluk met de monstertruck in Haaksbergen (2014) werd in zekere zin een crisis, niet in de laatste plaats door gebeurtenissen en reacties na het incident.
Evenementen zijn kortlopende activiteiten die doorgaans worden georganiseerd door een gelegenheidsorganisatie en die ook nog eens telkens van aard en opzet veranderen. De bezoekers kennen elkaar amper en delen een relatief beperkt oppervlak, op een plek waar zij verder vaak niet bekend zijn. In sommige gevallen gaat dit gepaard met een behoorlijke consumptie van alcohol en/ of drugs. En toch verwachten we ook in deze omstandigheden een crisis te kunnen beheersen! Eigenlijk is het best bijzonder dat het zo vaak zo goed gaat. Ook bij calamiteiten.
Begin juni organiseerden wij een workshop ontruiming op het Intents Festival in Oisterwijk. Dit evenement had in 2015 te maken gekregen met opkomend noodweer, waarna besloten werd om de camping met bezoekers van de pre-party te ontruimen. Bezoekers werden opgevangen in een sporthal. Er werd muziek, eten en drinken gebracht, en na een kort nachtje kon iedereen het feestje voortzetten op het festivalterrein. Dreigende crisis, maar crisis afgewend. Interessant is in dit soort situaties wat mij betreft de vraag waarom het goed ging. Zoals vaak was het een combinatie van een goede veiligheidsorganisatie, een prettige publiek-private samenwerking en een flinke portie geluk. De voornaamste “crisis” voor de organisatie die eruit volgde is de afwikkeling van een aansprakelijkheidsstelling voor schade.
Situaties met (dreigend) noodweer lijken momenteel de grootste bedreiging te vormen voor veel grote festivals. Niet alleen doordat extreme natuurverschijnselen tijdens evenementen vaker lijken voor te komen, ook doordat er veel aandacht voor is in de media en het maatschappelijk debat. De vragen die erbij spelen: wanneer is het gevaar te groot om door te gaan, welke consequenties heeft een afgelasting of ontruiming en wat doet het publiek? Iedereen lijkt er een mening over te hebben. Overigens vaak met opvallend weinig onderbouwing op grond van onderzoek of registraties.
Terrorisme is voor evenementen een crisistype van een hele andere orde. Overheden en evenementenorganisaties nemen extra veiligheidsmaatregelen die soms gebaseerd zijn op een concrete dreiging, maar in andere gevallen met name worden genomen om het veiligheidsgevoel te vergroten. Dreigingsinformatie kan al leiden tot een ontruiming of politie-ingrijpen, zo hebben we de afgelopen maanden onder meer gezien op verschillende treinstations. Een terroristische dreiging op een evenement kan al een crisis op zich veroorzaken, als de maatregelen die erdoor volgen niet effectief zijn of zelfs nieuw gevaar veroorzaken. Niet voor niets riep de Nationaal Coördinator Terrorisme en Veiligheid eind vorig jaar de organisatoren, hulpdiensten en gemeenten op om vooral ook de ontruimingsplannen van evenementen op orde te hebben. Komt het tot een echte aanslag, dan is het te hopen dat er geen onnodige slachtoffers vallen door het gedrang dat daaruit volgt.
Operationeel verantwoordelijken binnen hulpverleningsdiensten en gemeenten zijn over het algemeen nog niet gericht voorbereid op de omstandigheden van een crisis op een evenement. De context van een crisis met 40.000 omstanders, waarbij de besluitvorming evenzeer over de mensenmassa als over het zelf incident zal gaan, de maatschappelijke en bestuurlijke framing van de crisis, de benodigde samenwerking met de evenementenorganisatie; het komt weinig aan bod in opleidingen, oefenen is bijna niet mogelijk en praktijkervaring kan slechts een enkeling opdoen. Het zou dus best kunnen dat er tijdens de crisis relatief veel tijd verloren gaat aan beeld- en oordeelsvorming, wat ten koste gaat van snelle en goede besluiten.
Het kan beter en het moet wat mij betreft beter. Incidenten en bijna-incidenten op evenementen kunnen beter systematisch worden geëvalueerd. Evaluaties moeten op metaniveau leiden tot nieuwe inzichten en verbetering van werkwijzen. Operationeel leidinggevenden bij hulpverleningsdiensten en private veiligheidsdiensten kunnen beschikbare kennis en inzichten over crowds en massapsychologie beter benutten. Organisatoren mogen soms transparanter zijn over hun (bijna-)incidenten of daar indien nodig toe worden gemaand.
Onze bijdrage aan het versterken van de crisisbeheersing op evenementen begint nu met het aanbieden van een nieuwe, driedaagse leergang “Crisisbeheersing op evenementen”. Deze leergang is primair bedoeld voor commandanten van hulpverleningsdiensten, medewerkers OOV en crisisbeheersing van gemeenten, organisatoren en leidinggevenden van private veiligheidsdiensten. In de leergang besteden we veel aandacht aan calamiteitenpsychologie, delen we de lessen uit eerdere incidenten, bespreken we hoe je de crisisbeheersing robuust kunt organiseren en staan we ook stil bij de juridische en politieke context van crises op evenementen.
Naast de verdieping van kennis en inzicht die je kunt opdoen in opleidingen, is ook het leren in de praktijk van groot belang. Mijn oproep is daarom aan eenieder die te maken krijgt met noodsituaties en (bijna-)calamiteiten, om goede, scherpe evaluaties te houden. Zodat de lessen leiden tot verbeterde crisisbeheersing op evenementen. Meer inzichten, minder onbekendheid.
Heeft u vragen n.a.v. deze blog? Neem contact met ons op door een e-mail te sturen naar info@esi.email